Instytut Wysokich Ciśnień

Z wielkim smutkiem informujemy o śmierci, w dniu 7 września 2023, prof. Jean-Louis Roberta, emerytowanego profesora fizyki na Uniwersytecie w Montpellier i naszego wieloletniego Przyjaciela. Aktywność zawodowa profesora Roberta nierozerwalnie związana była z badaniami materiałów półprzewodnikowych poczynając od badań podstawowych, a kończąc na etapie aplikacji. To zagadnienie ścisłego związku badań podstawowych z zastosowaniami było mu szczególnie bliskie i zaowocowało praktycznym wykorzystaniem wyników tych prac w przemyśle.

C'est avec une profonde tristesse que nous annonçons le décès, le 7 septembre 2023, de Jean-Louis Robert, professeur émérite de physique à l'Université de Montpellier et ami de longue date. La carrière professionnelle du professeur Robert a été étroitement liée à la recherche sur les matériaux semi-conducteurs, commençant par des recherches fondamentales et se terminant par des applications pratiques. La connexion étroite entre la recherche et les applications était particulièrement chère au professeur Robert et a conduit à l'utilisation pratique des résultats de ces travaux fondamentaux dans l'industrie.

W końcu lat 70-tych ubiegłego wieku Profesor Robert prowadził w Narodowym Centrum Silnych Pól Magnetycznych w Grenoble badania wymrażania magnetycznego stanów donorowych w InSb. W tych pionierskich czasach pomiary prowadzono tylko nocą z uwagi na wysokie koszty energii elektrycznej zasilającej elektromagnes (!) w jednej wielkiej hali pomiarowej. Pozwoliło to, w sposób zupełnie naturalny, ówczesnemu docentowi Sylwestrowi Porowskiemu odbywającemu staż naukowy we Francji, na prowadzenie długich, nocnych dyskusji naukowych z grupą młodych, pełnych pasji badaczy z Montpellier. Ponieważ okazało się, że tematyka badań wysokociśnieniowych jest dla nich szczególnie interesująca, nic nie mogło stanąć na przeszkodzie dla energicznego prof. Roberta w nawiązaniu bliższej współpracy z kolegami z Laboratorium Badań Wysokociśnieniowych Instytutu Fizyki PAN. Już w roku 1979 ekipie w Montpellier przyznano stypendium CNRS na roczny pobyt w ich laboratorium polskiego naukowca. Pozwoliło to na podjęcie pierwszych, wspólnych prac nad badaniami półprzewodników w warunkach wysokich ciśnień hydrostatycznych. W kolejnych latach, dzięki staraniom prof. Roberta, na Uniwersytecie w Montpellier utworzono stanowisko adiunkta, specjalnie dedykowane potrzebom naszej współpracy i gwarantowane kandydatowi zaproponowanemu przez „Unipress”. W ciągu następnych kilkunastu lat, korzystając z tego stanowiska, przez Laboratorium w Montpellier przewinęła się liczna grupa naukowców z „Unipressu”, a później także z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. Pozwoliło to na intensywny rozwój różnorodnych, wspólnych projektów badawczych. Niektóre z nich zakończyły się obroną prac doktorskich. Osobny rozdział działalności dydaktycznej stanowiła, działająca przez wiele lat, a zaaranżowana przez prof. Roberta wymiana studencka z Uniwersyteckim Instytutem Technologicznym Uniwersytetu w Montpellier.

Nasza niezwykle owocnie rozwijająca się współpraca naukowa sformalizowana została umową o partnerstwie pomiędzy CNRS a Polską Akademią Nauk. Pozwoliło to następnie na realizację, w ramach wymiany międzyrządowej, licznych polsko-francuskich projektów badawczych. Ukoronowaniem tej działalności było utworzenie Stowarzyszonego Laboratorium Europejskiego „NodLab” poświęconego badaniom materiałów azotkowych. Zagadnienie rozpoznawalności „Unipressu” na forum międzynarodowym było dla Prof. Roberta istotnym elementem naszej współpracy. Dlatego też był naszym „duchem opiekuńczym” w momencie, gdy Unipress występował o tytuł Europejskiego Centrum Doskonałości w dziedzinie zastosowania wysokich ciśnień w nauce i technologii. Wspólnymi siłami powołaliśmy też do życia, organizowaną co dwa lata i istniejącą do dnia dzisiejszego Międzynarodową Konferencję poświęconą Fizyce Półprzewodników pod Wysokim Ciśnieniem (HPSP). Niezwykle owocna i cenna dla nas współpraca z Montpellier została doceniona przez władze Państwowe i w roku 1995 Prof. Jean-Louis Robert odznaczony został Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczpospolitej Polskiej. Niezależnie od związków formalnych niezbędnych do rozwoju współpracy międzynarodowej nie byłaby ona ani możliwa, ani tak trwała bez szczególnych więzi osobistych i przyjacielskich z Jean-Louis i jego małżonką Panią Arlette. Dlatego też dla wielu z nas, którzy mieli przywilej go poznać, jego odejście jest wielką stratą, strata bliskiej nam osoby, z którą wiążą się nasze najlepsze wspomnienia z pracy naukowej.

À la fin des années 70, le Professeur Robert mené, au Centre National des Champs Magnétiques Intenses à Grenoble, des recherches sur le gel magnétique des états donneurs dans l'InSb. À cette époque pionnière, les mesures étaient effectuées uniquement la nuit (en raison des coûts de l'électricité alimentant l'électroaimant !) dans une seule, grande salle de manipulations. Cela a permis à Sylwester Porowski, à cette époque professeur assistant en stage scientifique en France, d'engager des discussions scientifiques nocturnes approfondies avec ce groupe de jeunes chercheurs passionnés de Montpellier. Comme il s'est avéré que la recherche sous haute pression les intéressait particulièrement, rien n'a empêché le professeur Robert de développer une collaboration plus étroite avec ses collègues du Laboratoire des Hautes Pressions de l'Institut de Physique de l'Académie Polonaise des Sciences. En 1979, l'équipe de Montpellier recevait une bourse du CNRS pour accueillir un chercheur polonais pendant un an. Cela a permis le début de collaborations conjointes sur la recherche sur les semi-conducteurs sous haute pression hydrostatique. Au fil des ans, grâce aux efforts du professeur Robert, un poste de maître de conférences associé, dédié aux besoins de notre collaboration a été créé à l'Université de Montpellier et réservé au candidat proposé par Unipress. Au cours des années suivantes, de nombreux chercheurs d’Unipress et plus tard du Département de Physique de l'Université de Varsovie ont profité ce poste pour le séjour longue dure au sein du laboratoire de Montpellier, ce qui a permis le développement intensif de divers projets de recherche conjoints. Certains d'entre eux ont abouti à la soutenance de thèses de doctorat. Un autre chapitre initié par le Professeur Robert et distinct de notre collaboration, à priori purement scientifique, concernait pendant nombreuses années, un programme d'échange d'étudiants avec l'Institut Universitaire de Technologie de l'Université de Montpellier.

Notre collaboration scientifique très fructueuse a été formalisée par un accord de partenariat entre le CNRS et l'Académie Polonaise des Sciences. Cela a ensuite permis la réalisation de nombreux projets de recherche franco-polonais dans le cadre d'échanges intergouvernementaux. Le couronnement de cette activité a été la création du Laboratoire Associé Européen "NodLab" consacré à la recherche sur les matériaux à base de nitrurées. La reconnaissance de l’Unipress sur la scène internationale était un élément important de notre collaboration pour le professeur Robert. C'est pourquoi il a été notre « bon génie » lorsque nous avons demandé d'attribuer à l’Unipress le titre du Centre d'Excellence Européen dans le domaine de l'application de hautes pressions en science et technologie. Ensemble, nous avons également créé la Conférence Internationale sur la Physique des Semi-conducteurs sous Haute Pression (HPSP), organisée tous les deux ans et qui perdure encore aujourd'hui. La collaboration extrêmement fructueuse et précieuse avec Montpellier a été reconnue par les autorités nationales polonaises et en 1995, le Professeur Jean-Louis Robert a été décoré de la Croix de Commandeur de l'Ordre du Mérite de la République de Pologne.

Quelles que soient les relations formelles nécessaires au développement de la coopération internationale, celle-ci ne serait ni possible ni aussi durable sans des liens personnels et amicaux particuliers avec Jean-Louis et son épouse, Mme Arlette Robert. Pour les nombreux chercheurs d'Unipress, qui ont eu la chance de le connaitre, son départ est une grande perte, celle d’une personne chère, proche de nous et à qui sont associés nos meilleurs souvenirs de travail scientifique.